فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی کشورهای منتخب عضو سازمان کنفرانس اسلامی

فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی کشورهای منتخب عضو سازمان کنفرانس اسلامی

مقدمه

علی رغم تردیدهای اولیه، پس از یک دهه مطالعه در سطوح بنگاه (خرد) و کشور (کلان)، اکنون تقریبا روشن شده است که سرمایه­گذاری در فن آوری اطلاعات بر بهره­وری نیروی کار و رشد اقتصادی تأثیر مثبت و قابل ملاحظه­ای دارد. به طور کلی از نیمه دوم قرن بیستم جهان وارد عصر تازه­ای شد و به نحو پایان عمر عصر صنعتی تلقی شد. تحولات پرشتاب علمی- فن آوری موتور محرک این تحول بوده است. کاهش سریع قیمت­های نسبی، جهانی بودن، ظاهر فیزیکی ناچیز همراه با بازدهی فزاینده، غیر رقابتی بودن و سهولت نقل و انتقال محصولات فن آوری اطلاعات و ارتباطات موجب شده این جریان تحول پرشتاب حول محور فن­آوری اطلاعات و ارتباطات باز هم شتاب یافته و راه را برای ورود به اقتصاد دیجیتال هموار سازد.

تجارب تاریخی دنیا نشان داده­اند که انقلاب­های فناوری اغلب با توسعه تامین مالی همراه هستند که این مورد در خصوص انقلاب فناوری اطلاعات نیز صدق می­کند. اما از آنجا که آثار مخارج و هزینه­های مربوط به فناوری اطلاعات در بلند مدت نمایان می­شود، بنابراین، منافع بلندمدت این فناوری برای اقتصاد جهانی در سال های پیش رو نیز احتمالا ادامه می یابد و یا حتی شتاب می گیرد. منافع کلان اقتصادی فناوری اطلاعات و ارتباطات قبلا در برخی اقتصادها به ویژه اقتصاد آمریکا ظاهر شده و در حال حاضر در اروپایی غربی و برخی کشورهای در حال توسعه نیز این امر نمایان شده است. مطالعات مربوط به ارزیابی آثار فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه نتایج یکسانی گزارش نکرده اند و در نتیجه، زمینه بررسی بیشتری با داده­های کشورهای خاص در حال توسعه وجود دارد. ایران  و برخی از کشورهای اسلامی از جمله کشورهای در حال توسعه هستند که از پتانسیل­ها و زیربناهای فیزیکی و سرمایه انسانی نسبتا مناسبی برخوردار است و طی سال های دهه اخیر سرمایه­گذاری زیادی برای توسعه فناوری اطلاعات و ارتباط انجام داده است. اما هنوز مطالعه ای برای ارزیابی آثار این سرمایه گذاری ها بر رشد اقتصادی ایران صورت نگرفته است. به همین منظور هدف این پایان نامه، بررسی تأثیر فن آوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی ایران و کشورهای منتخب اسلامی است.

در این فصل به تشریح کلیات تحقیق پرداخته می­شود. در فصل اول این پژوهش، ابتدا بیان مسئله و سوال اصلی تحقیق عنوان می­شود. پس از بیان مسئله و تشریح سوال اصلی این تحقیق به بیان ضرورت و اهمیت تحقیق ازنظر کاربردی و نظری پرداخته می­شود و سپس بعد از تشریح اهداف تحقیق سوال و فرضیه­های اصلی و سوالات فرعی تحقیق مطرح می­گردد. در ادامه به طور خلاصه به روش کار  که شامل بخش­های مربوط روش تحقیق، قلمرو تحقیق، روش گردآوری داده­ها، ابزار گردآوری داده ها ، جامعه آماری و روش نمونه­گیری ، روش تجزیه و تحلیل داده­ها، می­باشد اشاره می­گردد. در نهایت تعریف نظری و عملیاتی لغات کلیدی پژوهش اشاره می‌شود.

بیان مساله

بی تردید دستیابی به رشد اقتصادی پایدار یکی از اهداف و الویت­های مهم هر کشوری تلقی می­شود. از این رو بررسی­ها و مطالعات متعددی در زمینه رشد اقتصادی کشورها و دلایل اختلاف در رشد اقتصادی آنها انجام شده است. به مرور زمان و با گسترش و تعمیم مدل­های رشد اقتصادی، نقش تکنولوژی و فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان نمادی از تکنولوژی در فرایند رشد اقتصادی آشکار شد و مطالعات تجربی انجام شده در دهه۱۹۹۰ و بعد از آن نیز بر این امر صحه گذاشت.

در طی دو دهه اخیر، اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در ارتقای بهره­وری و رشد اقتصادی کشورها در قالب داده­های بین کشوری بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. اغلب این مطالعات به تأثیرگذاری مثبت (ICT) بر رشد اقتصادی و بهره وری کل اقتصاد اذعان دارند.

فناوری اطلاعات و ارتباطات می­تواند از طریق کانال های متعددی بر رشد اقتصادی تأثیرگذار باشد. یکی از این کانال­ها رشد بهره­وری کلیه عوامل تولید از طریق به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات است (شریف زاده، جمشیدی، ۱۳۹۰).

اما از آنجائیکه در کشورهای اسلامی سرمایه فیزیکی اصلی­ترین عامل رشد اقتصادی است. فناوری اطلاعات هم از نظر زیر ساخت­ها و هم از نظر توسعه کاربری و ایجاد مهارت و کارایی تأثیر بسازایی بررشد اقتصادی این کشورها داشته باشد. به همین علت فناوری اطلاعات در این کشورها در کنار عوامل مکمل مانند سرمایه انسانی، عوامل مدیریتی اثر خود را بیش از بیشنشان خواهد داد (مرادی و همکاران، ۱۳۹۲)

در این پژوهش، با توجه به اهمیت زیاد تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشـد اقتـصادی و بخش صنعت در دنیا در دهه اخیر و هم چنین، با توجه به این که رشد و توسعه صـنعتی بـه رشـد و توسعه اقتصادی منجر می­شود، به دنبال ارزیـابی نحـوه تأثیر فنـاوری اطلاعـات بـر رشـد اقتـصادی کشورهای اسلامی منتخب خواهیم بود. عوامل رشد اقتصادی یکی از سوال­های اساسی در ادبیات اقتصادی است که توجـه اقتـصاددانان بسیاری را به خود جلب کرده و به تبع آن طیف گستردهای از مطالعات در این باره انجام گرفته است. با توجه به نحوه و چگونگی تأثیر ICT  بر عملکردهای اقتصادی و رشد اقتصادی دهـه اخیـر در جهان و همچنین رشد بالای سرمایه گذاری در فناوری مذکور در این مطالعه مـا بـه دنبـال توضـیح و تبیین نقش این فناوری در رشد اقتصادی کشورهای اسلامی منتخب خواهیم بود.

اهداف تحقیق

اهداف تحقیق حاضر عبارت است از:

1. تعیین رابطه بین فناوری اطلاعات و ارتباطات و رشد اقتصادی کشورهای اسلامی منتخب
2. تعیین رابطه بین سرمایه فیزیکی و رشد اقتصادی کشورهای اسلامی منتخب
3. تعیین رابطه بین سرمایه انسانی و رشد اقتصادی کشورهای اسلامی منتخب

سوال های تحقیق

سوال­های  تحقیق عبارت است از:

1. رابطه بین فناوری اطلاعات و ارتباطات با رشد اقتصادی درکشورهای اسلامی منتخب مورد مطالعه چگونه است؟
2. تا چه اندازه بین رشد سرمایه انسانی و رشد اقتصادی کشورهای اسلامی منتخب مورد مطالعه رابطه وجود دارد؟
3. چه رابطه ای بین رشد سرمایه فیزیکی و رشد اقتصادی کشورهای اسلامی منتخب مورد مطالعه وجود دارد؟

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه  ۱

۱-۱٫ بیان مسئله  ۲

۱-۲٫ اهمیت و ضرورت پژوهش    ۴

۱-۳٫ اهداف تحقیق   ۵

۱-۴٫ سوالهای تحقیق   ۵

۱-۵٫ فرضیه های تحقیق   ۶

۱-۶٫ تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها ۶

فصل دوم: ادبیات تحقیق

مقدمه  ۹

۲-۱٫ بخش اول : مبانی نظری فناوری اطلاعات   ۹

۲-۱-۱٫ فناوری اطلاعات   ۹

۲-۱-۲٫ تأثیرفناوری اطلاعات برکسب و کارها و اقتصاد  ۱۰

۲-۱-۳٫ عوامل موثر برتوسعه فناوری اطلاعات   ۱۲

۲-۱-۴٫ اجزای فناوی اطلاعات   ۱۳

۲-۱-۴-۱٫ سخت افزار ۱۳

۲-۱-۴-۲٫ نرم افزار ۱۳

۲-۱-۴-۳٫ انسان افزار ۱۴

۲-۱-۴-۳-۱٫ اطلاعات افزار ۱۴

۲-۱-۴-۴٫ شبکه افزار ۱۶

۲-۱-۴-۵- سازمان افزار ۱۷

۲-۲٫ بخش دوم: مبانی نظری رشد اقتصادی   ۱۸

۲-۲-۱٫ مفهوم رشد اقتصادی   ۱۸

۲-۲-۲٫ مفهوم توسعه اقتصادی   ۱۸

۲-۲-۳٫ تفاوت رشد اقتصادی و توسعه اقتصادی   ۲۰

۲-۲-۴٫ عوامل رشد اقتصادی   ۲۱

۲-۲-۴-۱٫ عوامل اقتصادی   ۲۱

۲-۲-۴-۲٫ عوامل غیر اقتصادی   ۲۲

۲-۲-۵٫ مروری بر برخی ازمفاهیم و نظریههای رشد  ۲۳

۲-۲-۵-۱٫ الگوهای رشد اقتصادی   ۲۳

۲-۲-۵-۲٫ جریان‌های الگوهای رشد اقتصادی   ۲۴

۲-۲-۶٫ مروری بربرخی از الگوهای رشد اقتصادی   ۲۵

۲-۲-۶-۱٫ الگوی رشد هارود و دومار ۲۵

۲-۲-۶-۲٫ الگوی رشد سولو  ۲۹

۲-۲-۶-۳٫ مدل رشد افق نامحدود  ۳۱

۲-۱-۶-۴٫ مدل رشد  درونزای اوزاوا و لوکاس    ۳۴

۲-۳٫ بخش سوم : عوامل موثر بر رشد اقتصادی   ۳۴

۲-۳-۱٫ اهمیت سرمایه گذاری در رشد اقتصادی   ۳۴

۲-۳-۲٫ نسبت سرمایه به تولید (ضریب سرمایه) ۳۵

۲-۳-۳٫ انواع سرمایه موثر بر رشد اقتصادی   ۳۶

۲-۳-۳-۱٫  سرمایه فیزیکی   ۳۶

۲-۳-۳-۲٫  سرمایه انسانی   ۳۷

۲-۳-۳-۳٫  تحقیق و توسعه  ۳۸

۲-۳-۳-۴٫ فناوری اطلاعات   ۳۹

۲-۴٫ بخش چهارم: معرفی کشورهای منتخب سازمان منفرانس اسلامی   ۴۴

۲-۵٫ بخش پنجم: پیشینه تحقیق   ۴۶

۲-۵-۱٫ پشینه تحقیق در خارج  ۴۶

۲-۵-۲٫ پشینه تحقیق در ایران  ۵۰

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

مقدمه  ۵۶

۳-۱٫ مراحل و طرح کار ۵۶

۳-۱-۱٫  آزمون ریشه واحد در دادههای ترکیبی   ۵۷

۳-۱-۲٫  آزمون هم انباشتگی در دادههای ترکیبی   ۵۸

۳-۱-۳٫  برآورد مدل تحقیق با آزمون رگرسیون پانل دیتا ۵۹

۳-۱-۳-۱٫  انجام آزمون چاو ۶۰

۳-۱-۳-۲٫  تست  هاسمن   ۶۱

خلاصه فصل سوم  ۶۲

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه  ۶۳

۴-۱٫ یافته های تحلیل توصیفی   ۶۴

۴-۱-۱٫ تحلیل توصیفی متغیر رشد اقتصاد  ۶۴

۴-۱-۲٫ تحلیل توصیفی متغیر سرمایه انسانی   ۶۵

۴-۱-۳٫ تحلیل توصیفی متغیر سرمایه فیزیکی   ۶۷

۴-۱-۴٫ تحلیل توصیفی متغیر فناوری اطلاعات و ارتباطات   ۶۸

۴-۱-۵٫ تحلیل توصیفی متغیر درجه باز بودن اقتصاد  ۷۱

۴-۲٫ یافته های برآورد رگرسیون پانل دیتا با نرم افزار ۹ Ewiews  ۷۳

۴-۲-۱٫  نتایج آزمون ریشه واحد مشترک  دادههای تحقیق   ۷۴

۴-۲-۲٫  نتایج آزمون هم انباشتگی  پدرونی   ۷۶

۴-۲-۳٫  نتایج آزمون چاو ۷۷

۴-۲-۴٫  نتایج آزمون هاسمن   ۷۷

۴-۲-۵٫  نتایج برآورد پانل دیتا با روش اثرات تصادفی   ۷۸

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

مقدمه  ۸۳

۵-۱٫ نتایج و دستاوردهای پژوهش    ۸۳

۵-۱-۱٫ نتیجه آزمون فرضیه اول تحقیق   ۸۴

۵-۱-۲٫ نتیجه آزمون فرضیه دوم تحقیق   ۸۵

۵-۱-۳٫ نتیجه آزمون فرضیه سوم تحقیق   ۸۶

۵-۲٫ مقایسه نتایج حاصل با مطالعات مشابه  ۸۶

۵-۳٫ پیشنهادها کاربردی تحقیق   ۸۷

۵-۴٫ پیشنهادهاجهت تحقیقات آتی   ۸۹

۵-۵٫ محدودیتهای تحقیق   ۹۰