مطالعه تطبیقی ماهیت و آثار مشارکت های سرمایه گذاری و بهره برداری نفتی در ایران و انگلستان
چکیده
با گذشت زمان،نه تنها کشورهای در حال توسعه،بلکه کشورهای توسعه یافته نیز،در مسیر پیرفت اقتصادی با مسایل تازهیی روبهرو میشوند که راه حل آنها،تنها با ابزارهای نظری و عملی نو میسر است.یکی از جدیدترین و مؤثرترین ابزارهای اقتصادی،سرمایهگذاری خارجی و بهره برداری در امور نفتی است که گذشته از تأمین سرمایه،عامل تعیین کننده نرخ رشد اقتصادی برای آینده نیز به شمار میآید. ایران نیز به عنوان یک کشور در حال توسعه و یکی از تولیدکنندگان مهم نفت جهان برای تـداوم رشد اقتصادی خود نیازمند جذب سرمایه خارجی است. و نیز در کشورهای توسعه یافته همچون انگلیس با تکیه بر قرادادهای نوین و تضمین سود شرکتها توانسته در زمینه جذب سرمایه و سرمایه گذاری در بخش خارجی موفقیتهای بدست آورد.در این پایانامه که به صورت تحللیلی کتابخانه ای انجام شده بعد از بررسی قراردادهای نفتی و شرایط آن به این نتیجه دست خواهیم یافت که تامین مالی آن بخش از دانش مالی است که روشهای مختلف را جهت جذب نقدینگی با بهترین ساختار و کمترین هزینه سرمایه، ابداع و یا مورد کنکاش قرار می دهد.
کلید واژه:سرمایه گذاری خارجی،نفت ،قرارداد بیع متقابل،قراداد bot
مقدمه
قراردادهای نفتی، قسمتی از رژیم کلی نفت است که بر منابع هیدروکربوری کنترل دارد و حقوق و وظایفی برای شرکتهایی که خواهان کشف و استخراج منابع هستند، تعریف میکند.
صنعت نفت و گاز از جمله صنایع سرمایهبر جهان است که معمولاً دولتها به تنهایی از عهده تأمین منابع مالی توسعه این صنعت برنمیآیند. بنابراین کمپانیهای بزرگ نفتی جهان از دیرباز حضور گستردهای در بخشهای مختلف صنعت نفت و گاز کشورهای تولید کننده داشتهاند.
به طور کلی اصول حاکم بر قراردادها فارغ از نوع قرارداد است که در اغلب قراردادهای نفتی حال حاضر جهان مورد توجه واقع میشوند. پیش از انعقاد قرارداد، مراحلی تحت عنوان چگونگی نحوه اعطا قرارداد مطرح و پس از آن برای عقد قرارداد نکات دیگری در نظر گرفته میشود؛ نوع نفت خام و گاز و نحوه دستیابی به آنها، عمر پروژههای نفتی و گازی، قیمت منابع هیدروکربوری، تکنولوژی، مناسبات سیاسی و قوانین حاکم بر کشورهای صاحب ذخایر نفتی و گازی از جمله عواملی است که ممکن است شکل خاصی از قرارداد را ایجاد کند.
در ایران، با وجود اینکه پرسابقهترین کشور واگذار کننده امتیاز و بعدها از پیشروان تحولات حقوقی در زمینه نفت بوده است به دلیل محرمانه تلقی شدن قراردادها و اسناد، دسترسی به آخرین مدارک، عملی تقریباً غیر ممکن است. این وضعیت عیناً در مورد سایر کشورها و یا شرکتهای عمده نفتی وجود داشته و این باعث میشود گاهی مباحث – البته به نحوی که در حقوق بین الملل عمومی چندان هم غیر معمول نیست – به رویهها و داوریهایی که اکنون آشکار گردیدهاند محدود شوند. ضمناً منابع موجود در کتابخانههای تخصصی هم بطور عمده، به استثنای برخی زمینههای خاص، مانند جنبههای محیط زیستی صنایع نفت و یا مسائل فنی، مربوط به دهه ۱۹۷۰ میلادی میباشد. وضعیت پیشگفته باعث میشود که کتابهای مرجع راجع به جنبههای عمومی قراردادهای نفتی هم محدود باشند.
بر این اساس رفع موانع موجود بر سر راه توسعه از جمله برطرف کردن محدودیتها و ابهامات حقوقی و قانونی برای جلب سرمایهگذاران خارجی خـصوصا در بـخش نفت و گاز،از اهمیتی بالا برخوردار است.البته بهطور قطع نمیتوان اظهار نظر کرد که آیا وجود قوانین و نهادهای قانونی موجب رشد است یا رشد و توسعه،شرایطی را برای تقویت سیستمهای قانونی فراهم میآورد.در عین حال میتوان گفت هر دو قطب میتوانند علت متقابل هـم تلقی گـردند.اما بههرحال عمومیترین شکل تامین امنیت برای سرمایهگذاری خارجی در یک کشور،از طریق قانونگذاری ملی و تضمین و حمایتی است که در قوانین به سرمایهگذاران خارجی داده میشود.
تعریف حقوقی نفت
تعریف ما از نفت، مبتنی بر متون رسمی قانونگذاری ایران، خواهد بود. در این حال باید به این نکته توجه کرد که قانونگذار ایرانی، به دلایل خاص حقوقی، تعاریف خاصی از نفت دارد که بدان اشاره خواهیم کرد. از لحاظ شیمیایی، نفت ترکیبی از هیدروکربنها با زنجیرههای بلند کربنی است که به دلیل پیوندهای کربنی، مقدار قابل توجهی انرژی در خود ذخیره میکند. به عبارت دیگر نفت، صرفنظر از ماهیت دقیق شیمیاییاش به عنوان حامل انرژی در نظر گرفته میشود، اما به طور دقیق مخلوطی از هیدروکربورها… با وزن مولکولی بالا تشکیل میشود.[۱]
در تبصره ۱ ماده ۱ قانون «تفحص، اکتشاف نفت در سراسر کشور و فلات قاره» مصوب ۲/۵/۱۳۲۶ (نخستین قانون نفت ایران)[۲] آمده: منظور از کلمه نفت، در این قانون عبارت است از نفت خام، گاز طبیعی، آسفالت و کلیه هیدروکربورهای مایع اعم از اینکه به حالت طبیعی یافت شود یا به وسیله عملیات مختلف از نفت خام و گاز طبیعی جدا شده و نیز فرآوردههای مهیای استفاده یا نیمه تمامی که از مواد مزبور به وسیله تبدیل گاز به مایع، یا تصفیه یا عمل شیمیایی یا هرگونه طریق دیگر، اعم از آنچه اکنون معمول است و آنچه در آینده معمول شود بدست آید».
در قانون نفت مصوب ۸/۵/۱۳۵۳، نفت بدین ترتیب تعریف شده است:
«نفت عبارت است از نفت خام، گاز طبیعی، آسفالت، کلیه هیدروکربورهای مایع، اعم از اینکه به حالت طبیعی یافت شود و یا به وسیله عملیات مختلف از نفت خام و گاز طبیعی جدا شود و فرآوردههای مهیای استفاده، یا نیمه تمامی که از مواد مزبور به وسیله تبدیل گاز به مایع یا تصفیه یا عمل شیمیایی و یا هرگونه طریق دیگری اعم از آنچه اکنون معمول است و آنچه در آینده معمول شود بدست آید»؛ در این حال منابع نفتی بدین ترتیب تعریف شده است که: «عبارت است از کلیه منابع و ذخایر زیرزمینی اعم از اینکه در خشکی یا در مناطق دریایی واقع باشد» و در این قانون، عملیات نفتی عبارت است از:
«اعم است از کلیه عملیات مربوط به اکتشاف، بهرهبرداری، پالایش، حمل و نقل و پخش، خرید و فروش نفت».
در نهایت طبق قانون نفت مصوب ۱۳۶۶ (۹/۷/۱۳۶۶) نفت عبارت است از:
«کلیه هیدروکربورها به استثنای زغال سنگ به صورت نفت خام، گاز طبیعی، قیر، و پلمبه سنگهای نفتی و یا شنهای آغشته به نفت، اعم از آنکه در حالت طبیعی یافت شود یا به وسیله عملیات مختلف از نفت خام و گاز طبیعی بدست آید».
فهرست مطالب
چکیده. ۵
فصل اول.. ۷
کلیات… ۷
مقدمه. ۷
بیان مسئله ). ۹
سوالات ). ۹
فرضیه ). ۹
فصل دوم. ۱۰
تعاریف و مبانی نظری قرادادهای نفتی،و موانع جذب سرمایه. ۱۰
۲-مفاهیم.. ۱۱
۲-۱تعریف حقوقی نفت… ۱۱
۲-۱-۱ مفهوم عملیات نفتی.. ۱۳
۲-۲قرارداد های بین المللی نفتی.. ۱۵
۲-۳ تاریخچه قراردادهای نفتی.. ۱۶
۲-۳-۱پیشینه تاریخی قراردادها در فقه امامیه و سایر مذاهب اسلامی.. ۱۶
۲-۳-۲ قراردادهای نفتی از ابتدا تا دهه ۱۹۵۰ میلادی.. ۱۸
۲-۳-۳ قراردادهای نفتی از دهه ۱۹۵۰ به بعد.. ۲۰
نسل جدید قراردادهای نفتی (ipc) 23
۲-۴ساختار قرارداد های نفتی.. ۲۵
مفهوم سرمایه گذاری.. ۲۶
۴-۵-۱ انواع سرمایهگذاری.. ۲۹
۲-۶-۱سابقه سرمایه گذاری خارجی در ایران.. ۳۰
۲-۶-۱قبل از انقلاب جمهوری اسلامی.. ۳۰
۲-۶-۱-۱در زمان مشروطیت… ۳۲
۲-۶-۲بعد از پیروزی انقلاب… ۳۳
۲-۷مفهوم قرارداد های بیع متقابل.. ۳۷
۲-۷-۲ماهیت حقوقی قراردادهای بین المللی نفتی بیع متقابل.. ۳۷
۲-۸ بررسی به قرارداد های((b.o.t در جذب سرمایه گذاری.. ۳۸
۲-۹ اصل حاکمیت دولت بر منابع و مخازن.. ۴۰
فصل سوم. ۴۱
ماهیت جذب سرمایه گذاری حقوق ایران و انگلستان.. ۴۱
۳-آثار قرارداد های نفتی.. ۴۲
۳-۱ قرارداد های بی او تی.. ۴۲
۳-۱-۱ قرارداد بی.او.تی و قرارداد تأمین مالی طرح.. ۴۲
۳-۱-۲ قرارداد بی.او.تی. و قراداد اخذ وام بلندمدت… ۴۳
۳-۱-۳ قرارداد ساخت، اجاره و انتقال بی.او تی.. ۴۴
۳-۱-۴ قرارداد ساخت، مالکیت و بهره برداری.. ۴۴
۳-۲ قرارداد ساخت، مالکیت، بهره برداری و فروش…. ۴۵
۳-۲-۱ قرارداد ساخت، مالکیت، بهره برداری و انتقال.. ۴۵
۳-۲-۳ ماهیت حقوقی بی.او.تی.. ۴۷
۳-۳ مزایا و معایب بی.او.تی.. ۴۹
۳-۳-۱ مزایا ۴۹
۳-۳-۲ قراردادهای ساخت، بهرهبرداری و راهاندازی BOT: 51
BOT 3-3-3 مراحل اجرای پروژه های.. ۵۳
۳-۳-۴ تضامین گرفته شده از دولت میزبان در روش BOT.. 54
۳-۴ خطرات و ریسکهای همراه سرمایهگذاریها در بخش نفت و گاز. ۵۴
ریسک و خطر اجرای هر پروژه در این بخش به خطرات متعارف (تجاری) و غیرمتعارف (غیرتجاری) تقسیم پذیرند. ۵۶
۳-۴ ریسک قرارداد های تجاری.. ۵۶
۳-۴-۱ ریسکهای تجاری.. ۵۶
۳-۴-۲ ریسکهای مخاطرات غیرتجاری.. ۵۶
۳-۵ ضرورت جذب سرمایه خارجی.. ۵۸
۳-۵-۱ ریسک های سرمایه گذاری در ایران.. ۶۰
فصل چهارم. ۷۲
بررسی قرراداد های نفتی.. ۷۲
۴- دلایل استفاده از بیع متقابل.. ۷۳
۴-۱ الزام قانونی.. ۷۳
۴-۱-۱ اصل مالکیت… ۷۴
۴-۱-۲ اصل حاکمیت دولت بر منابع و مخازن.. ۷۶
۴-۱-۳ حاکمیت ملی.. ۷۶
۴-۲ قیاس قراردادهای نفتی کشورهای.. ۷۷
۴-۲-۱ شرط تضمین.. ۷۹
۴-۲-۱-۱ سود سرمایهگذاری مستقیم.. ۷۹
۴-۲-۱-۲ سود سرمایهگذاری غیر مستقیم.. ۸۰
د. ۸۳
۴-۳ قراردادهای مشارکت در سود. ۸۳
۴-۳-۱ قراردادهای مشارکت در سرمایهگذاری.. ۸۳
۴-۴ مقایسه قراردادهای بیع متقابل و مشارکت در تولید.. ۸۵
فصل پنجم.. ۸۸
نتیجه گیری.. ۸۸
نتیجه گیری.. ۸۹
پیشنهادات… ۹۲
منابع.. ۹۳
هنوز بررسیای ثبت نشده است.