بررسی تطابقی آیین مهرپرستی (میترایسم) با زروانیسم از پیدایش

بررسی تطابقی آیین مهرپرستی (میترایسم) با زروانیسم از پیدایش

بیان مساله

در این تحقیق به بررسی تطابقی آیین مهرپرستی با زروانیسم از پیدایش پرداخته می شود. آیین مهرپرستی (میترایسم) و آیین زروانی دو آیینِ کهن در ایران باستان می باشند که از نظر قدمت به پیش از پیدایش دین زرتشت در میان ایرانیان باز می گردند. (بصیری ، ۱۳۷۹،ص ۸۰) به جهت همین قدمت بسیاری از مؤلفه های مهرپرستی و زروانیسم در آیین زرتشت استفاده شده است. باید توجه داشت که زروان از جمله فرق و مذاهب مزدیسنا نیز محسوب می گردد. در مذهب باستانی «زروان» که خدای «زمان» است به عنوان خدای برین پرستش شده و اغلب با لقب «زمان بیکرانه» از او نام برده شده است. (بهار،۱۳۶۳، ص۱۱) اما آیین مهر در اوستا و پارسی باستان میترا و در پهلوی میترا نامیده شده است. در گاتها کلمۀ میترا به معنی عهد و پیمان آمده است. مهر در اوستا از آفریدگان اهورا محسوب شده است و ایزد محافظ عهد و پیمان و از این رو ایزد فروغ و روشنایی است تا هیچ چیز بر او پوشیده نماند.آیین ستایش مهر از ایران به بابل و آسیای صغیر رفت. سپس با سربازان رومی به اروپا راه یافت و در آنجا، مهر به صورت خدای بزرگ پرستیده شد و بدینگونه آیین مهرپرستی پدید آمد. (اوشیدری،۱۳۷۱، ۴۴۱) در این تحقیق سعی می گردد بنا به ضرورتِ شناختِ آیین های ایران باستان در شناخت مردمان و فرهنگِ ایران به مطالعۀ شاخصه های اصلی آیین مهر و زروان پرداخته شود. در این میان به شاخصۀ اصلی آیین زروان یعنی قدسیت زمان و همچنین جبر و تقدیر توجه می گردد اینکه در نوشته های زروانی زمینه عقاید جبری کاملاً مشخص است. می توان گفت که از این کیش یک جریان مادی نیز نشأت گرفته است. به ظن قوی ریشۀ جبرگرایی و تقدیر گرایی ایرانی را در دوران پس از اسلام که آشکارا درفش شکاکیت مذهبی و عذر منطقی برای نفی معاد، عذاب و عقاب، دوزخ و بهشت و ثواب و گناه بود باید در عقاید زروانی یافت(باقری، ۱۳۸۵، ص۸۷) در مورد آیین مهر نیز به این موضوع تأکید می گردد که بنا بر باوران ایرانیان مهر ایزد همواره بیدار و نیرومند است و برای یاری کردن راستگویان و بر انداختن دروغگویان و پیمان شکنان در تکاپو است. مهر از برای محافظت عهد و پیمان و میثاق مردم گماشته شده است. از این رو فرشته فروغ و روشنایی نیز هست که هیچ چیز از او پوشیده نماند و در سراسر گیتی آنچه از راست و دروغ می گذرد و عهدی که بسته و شکسته می شود نزد او بیدار و آشکار باشد. بر همین اساس و با بیان شاخصه های مهم این دو آیین از پیدایشِ آنها به تطابقِ این دو آیین و مقایسه آنها پرداخته می شود.

اهمیت و ضرورت تحقیق

اهمیت و ضرورت تحقیق بررسی تطابقی آیین مهرپرستی با زروانیسم از پیدایش به سببِ اهمیتی است که شناختِ فرهنگ و تمدن ایران باستان دارد. اینکه یکی از مهمترین راههای شناختِ یک تمدنِ شناخت و بررسیِ آیین های قومی و ملی آن کشور می بایست و از این لحاظ که دو آیین زروان و مهر پایه های آیین زرتشت را ساخته اند و بسیاری از اصولِ آیین زرتشت از آنها اخذ شده بنابراین توجه به این دو آیین و بررسی اصول آنها در شناخت زوایای مبهمِ تاریخ و مردمان ایران در دوره باستان دارای اهمیت بسیاری است. تاکنون به موضوع یاد شده، به عنوان تحقیقی مستقل در تاریخ ایران باستان، پرداخته نشده است. در نتیجه، کمبودی که در این زمینه در میان پژوهش‌های تاریخی احساس می‌شد، ضرورت انجام تحقیق را سبب گردید.

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق. ۶

۱- مقدمه. ۷

۱-۱ بیان مسئله. ۸

۱-۲ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق. ۹

۱-۳ پیشینه تحقیق. ۱۰

۱-۴ اهداف مشخص تحقیق. ۱۲

۱-۵   سؤالات تحقیق: ۱۳

۱-۵-۱ سوال اصلی: ۱۳

۱-۵-۲ سوالات فرعی: ۱۳

۱-۶ فرضیه‏های تحقیق: ۱۳

۱-۶-۱ فرضیه اصلی.. ۱۳

۱-۶-۲ فرضیه های فرعی.. ۱۴

۱-۷ تعریف واژه‏ ها و اصطلاحات فنی و تخصصی.. ۱۴

۱-۸روش شناسی تحقیق: ۱۷

۱-۹ روش گردآوری.. ۱۷

۱-۱۰ ابزار گردآوری.. ۱۷

۱-۱۱ سامانه تحقیق. ۱۸

فصل دوم:تاریخچه و مبادی آیین زروان. ۱۹

۲-۱ بررسی واژگانی زروان. ۲۰

۲-۲ تاریخچۀ پیدایش آیین زروان. ۲۱

۲-۳ فلسفه و اندیشه زروان. ۳۱

۲-۴ اصالت زمان. ۳۳

۲-۵ تقدیرگرایی.. ۳۶

۲-۶ صنع جهان. ۳۸

۲-۷ میرایی جهان کرانمند. ۳۹

۲-۸ گیاهخواری و ارتباطش با نیرد هرمزد و اهریمن.. ۳۹

۲-۹ قربانی کردن. ۴۱

۲-۱۰ مرگ در اندیشه زروانی.. ۴۴

۲-۱۱ جهان پس از مرگ.. ۴۵

۲-۱۲ نگرش بدبینانه به زن. ۴۷

فصل سوم: تاریخچه و مبادی آیین میترا ۵۰

۳-۱ واژه شناسی میترا ۵۱

۳-۲ ریشه های مهر پرستی از دوران آریایی های اولیه تا ساسانیان. ۵۲

۳-۳ لقب های مهر یا میترا ۵۷

۳-۴ تولد میترا ۵۹

۳-۵ زایش میترا، خلقت گیاهان، نخستین انسان. ۶۱

۳-۶ همراهان مهر. ۶۲

۳-۷ نماد و نقوش مهری در مهرابه ها ۶۳

۳-۸ عروج میترا ۶۵

۳-۹ غسل در آیین مهری.. ۶۶

۳-۱۰ آیین هئومه –باده نوشی- قربانی.. ۶۶

۳-۱۱ مراسم شام وحدت.. ۶۷

۳-۱۱-۱ گاوکشی مهر. ۶۸

۳-۱۲ رستاخیز. ۷۰

۳-۱۳ عدد هفت در آیین مهر. ۷۱

۳-۱۴ مراحل هفتگانه سلوک.. ۷۲

۳-۱۴-۱ مقام کلاغ. ۷۴

۳-۱۴-۲ مقام دوم : پوشیده یا همسر. ۷۵

۳-۱۴-۳ مقام سوم : سرباز. ۷۶

۳-۱۴-۴ مقام چهارم:شیرمرد. ۷۹

۳-۱۴-۵ مقام پنجم:پارسی.. ۸۰

۳-۱۴-۶ ششم: پیک خورشید. ۸۱

۳-۱۴-۷ مقام هفتم: پدر. ۸۲

فصل چهارم:تفاوت و مشابهت های آیین زروان و مهر. ۸۴

۴-۱ شباهت های آیین زروان و آیین مهر. ۸۵

۴-۲ تفاوتهای آیین مهر و آیین زروان. ۹۲

فصل پنجم: نتیجه گیری.. ۹۵

نتیجه گیری.. ۹۶

منابع   ۱۰۲